سخن سردبیر

فرهنگ را مجموعه‌ای از هنجارها، قوانین، عادات و رسوم، عقاید و باورها، ارزش‌ها و الگوهای ارتباطی و نیز امور مادی ارزشمند و معقول یک جامعه تعریف کرده‌اند که افکار، احساسات و رفتار اعضای آن اجتماع را شکل می‌دهد و یا به نوعی تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرهنگ در حقیقت راه و رسم و شیوه زندگی است و نقش آن برای یک جامعه، به مثابه روح برای جسم آدمی است. همچنان که سلامت روحی و روانی انسان نیازمند عنایت جدی و برنامه‌ریزی و به کارگیری فعالیت و اقدامات مناسب است و هرگونه بی‌توجهی و غفلت از آن می‌تواند به حیاتِ فردی انسان اختلال وارد آورد و آن را در معرض خطر جدی قرار دهد، بی‌توجهی و عدم اهتمامِ لازم به مقوله فعالیت‌های فرهنگی نیز صدمه‌ها و لطمه‌های جبران‌ناپذیری بر حیات یک ملت وارد می‌آورد و آن را در معرضِ فرسودگی و نابودی قرار می‌دهد.

نویسنده: حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی طائب

چکیده
روایت مجاهدة انبیاء عظام و ائمه معصومین(ع) بیانگر این است که نبرد اصلی بین دو جبهة حق و باطل بیش از آنکه بر سازوکارهای نظامی و سخت مبتنی باشد بر عوامل و مؤلفه‌های روحی و روانی استوار بوده است؛ چه فلسفة رسالت انبیاء بر هدایت انسان و تزکیه او تا رسیدن به حد اعلای ظرفیت وجودی و تلبّس به مقام بندگی و انسان کامل بنا شده است. ملحدان و معاندان تاریخ از آن رو که می‌دانستند عرصة هماوردی با انبیاء(ع) سرزمین دل‌های مردمان و فروغ تابناک هدایت الهی است، و ناکامی خویش را پیشاپیش نتیجه محتوم آن برمی‌شمردند، همواره نزاع در میدان جنگ و پیکار سخت را پناهگاه روح ذبون خود می‌یافتند. این مقاله با مطالعه سیدآفاقی مجاهدة حضرت نوح و ابراهیم(ع) رهنمونی برای سیر انفسی در هدایت خلق بر سبیل دانش عملیات روانی را جست‌و‌جو می‌کند.
واژگان کلیدی: عملیات روانی، حضرت نوح(ع)، حضرت ابراهیم(ع)، نمرود.

نویسنده: دكتر محمدحسين جمشيدي

چکیده

عملیات رواني كه هدف آن بُعد روحي و رواني انسان است. و بر ابزارهاي رواني، فكري، ذهني و فرهنگي تأكيد دارد و به كمك آنها با انجام دستكاري و تغيير در ذهن و احساسات و عواطف آدمي، سعي بر تسليم او دارد، مورد تأکید عقلای جوامع و انديشمندان سیاسی و نظامي قرار دارد. ارتباط جنگ و عمليات رواني با دين  و معنويت و برخورداري آن از جواز شرعي از اموري است كه مي‌تواند براي ما در بررسي يا كاربرد اين‌گونه اقدامات حائز اهميت باشد. مهم‌تر از اين، ارتباط جنگ و عمليات رواني با مكتب‌ اسلام است كه به عنوان ديني جامع، كامل و در عين حال انساني و رهايي‌بخش به بشريت عرضه شده است. اين نوشتار به مثابه مقدمه‌اي بر مسئله جنگ رواني از ديد اسلام به ويژه با تكيه بر يكي از احاديث معروف نبی گرامی اسلام حضرت محمد(ص) در باب جنگ اختصاص دارد و هدف آن افزون بر بررسي تجويز جنگ و عمليات رواني از ديد اسلام، بيان اين مسئله است كه تهاجم گسترده و همه‌جانبه رواني دشمنان، پیامبر و قرآن را در این عرصه نیز در  موضع دفاعي قرار داده و در نتیجه به عملیات روانی به عنوان ضرورتي اجتناب‌ناپذير  مبادرت نموده‌اند. اسـلام مـعـتقد است خدعه تنها در ميدان نبرد و شرايط خاص و با اهداف متعالي و قصد رهايي يا پيدا كردن چاره براي شكست خصم صورت مي‌گيرد، لذا خدعه و فريب  به عنوان يك تمايل ناروا بايد ممنوع گردد. به علاوه در سياست و اداره امور جامعه و در برخورد با مردم و در غير ميدان جنگ خدعه نه تنها جايز نيست بلكه ناروا و ناپسند مي‌باشد و شديداً امر شده است كه هيچ‌گاه در مناسبات متعارف و معمول با هم‌نوعان، مورد استفاه قرار نگيرد. پيامبر(ص) و امام عـلى‌(ع ) و ساير معصومين، هيچ‌گاه تمسك بـه خدعه را در سياست، حكومت و زمامدارى جايز ندانسته‌اند.
واژگان کلیدی: جنگ روانی، عملیات روانی، اسلام، قرآن، پیامبر(ص)، خدعه، دفاع، سیاست.

نویسنده: جواد جمالی

چکیده

پدیده تروریسم به سبب ابعاد و وجوه متعدد و ناشناخته آن، همچنان یکی از دغدغه‌های عمده علمی – پژوهشی به شمار می‌رود. گاهی اوقات گروه‌ها و جریان‌های تروریستی با ابداع، تلفیق و توسعه ابزار و روش‌های عملیات تروریستی بر دامنة قدرت و تخریب آن می‌افزایند. کاربست عناصر و مؤلفه‌های عملیات روانی در بستر تروریسم یکی از زمینه‌های قدرت‌سازی تروریست‌هاست. پژوهش حاضر با به کارگیری مفهوم "تروریسم روانی" به این نکته می‌پردازد که اجرای عملیات روانی تخریبی یا تحکیمی توسط تروریست‌ها ارتباطی مستقیم با اهداف تروریستی و توسعة "ناامنی روانی" در جامعه دارد. تشریح شاخصه‌ها و عناصر تروریسم روانی و کارویژه‌های آن در راستای نیات گروه تروریستی عبدالمالک ریگی مهم‌ترین مبحث این پژوهش را تشکیل می‌دهد. گسترش ابزار و بستر‌های تحقق عملیات روانی، فرصت‌های بی‌بدیلی در اختیار چنین گروه‌های بی‌هویتی قرار داده است تا از طریق آن به هویت‌سازی، مشروعیت‌بخشی و هراس‌افکنی بپردازند.
واژگان کلیدی: تروریسم، تروریسم روانی، تبلیغات، قدرت‌سازی مجازی، ذهنیت‌سازی.

نویسنده: حجت‌اله مرادی

چکیده

تبلیغات از جمله واژگانی است که برداشت‌های متفاوت و گاه متعارض و متضاد از آن می‌شود. در یک سوی پیوستار تبلیغات می‌توان اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را مشاهده کرد که بر صفحة جراید، مطبوعات، صفحات وب یا تصاویر تلویزیونی یا بر روی امواج رادیویی نقش می‌بندد و در سوی دیگر بزرگ‌نمایی یا کوچک‌انگاری و فریب و دگرگون‌سازی حقیقت و ارائه چهرة وارونه از واقعیت را به نظاره نشست. تبلیغات فرصتی به دست کارگزار و مجری می‌دهد که با بهره‌گیری از تکنیک‌های خاص رسانه‌ای اهداف خود را تحقق بخشد. به هر حال، تبلیغات پدیده‌ای خنثی و بریدة از رأی و نظر مجری خود نیست. چنانچه، در تاریخ معاصر جهان، بخش غالب فرهنگ سیاسی، لقتصادی و اجتماعی جوامع توسط آن رقم خورده است. تأثیرپذیری ارکان فکری و رفتاری افراد در سنین مختلف به ویژه نوجوانان و جوانان از الگوهای عرضه شده در تبلیغات مختلف، مسئله‌ای است که توجه بسیاری از ارباب دانش را به خود مشغول ساخته است. این مقاله، با مفروض شمردن کاربست فنون تبلیغات در رهیافت‌های جنگ نرم، ابعاد مختلف آن را به اجمال شناسایی و بررسی می‌کند. بی‌تردید، توجه به کارکردهای اجتماعی جنگ نرم از ضرورت‌هایی است که نیازمند پژوهش‌های بنیادی و اساسی محققان و اندیشمندان علوم اجتماعی است.
واژگان کلیدی: فنون تبلیغات، فریب، جنگ نرم.

نویسنده: مهسا ماه‌پیشانیان

چکیده

مطالعات قومی به ویژه منازعات قومی در حوزه روابط بین‌الملل مبحثی بسیار جدید است. حاکم بودن پارادایم واقع‌گرایی بر روابط بین‌الملل، توجه به این متغیر بسیار تأثیرگذار را در سطح سیاست داخلی و بین‌المللی تحت‌الشعاع قرار داده است. در واقع به طور خاص از دهه1990 بود که گروه‌های قومی به عنوان یکی از بازیگران سطح خرد در کنار انبوهی از بازیگران در حاشیه مانده (در مطالعات روابط بین‌الملل) توجه تحلیل‌گران و صاحب‌نظران روابط ‌بین‌الملل را به خود مشغول داشت. در حال حاضر، با تغییر دیدگاه دگرامنیتی امریکا از شوروی به اسلام سیاسی و در رأس آن جمهوری اسلامی ایران پس از حوادث 11 سپتامبر، استفاده تاکتیکی از قومیت‌ها بسیار اهمیت یافته است. بر این اساس امریکا تلاش دارد تا در چارچوب جنگی نرم با بهره‌برداری از مسئله قومیت‌های ایرانی به مقابله با ایران بپردازد. بر این اساس، مقالة حاضر بر این فرض مبتنی است که برخورد سخت‌افزارانه، امنیتی و سیاسی با گروه‌های قومی سبب افزایش احساس محرومیت سیاسی و اقتصادی در آنها می‌شود. این مسئله احساس رضایت، حساسیت، اعتماد و مشارکت سیاسی قومیت‌ها، توان سیاست‌سازی دولت در زمینه حفظ یکپارچگی، انسجام و هویت ملی را کاهش داده، زمینه بهره‌برداری فرصت‌طلبانة کشورهای بیگانه را فراهم می‌آورد.
واژگان کلیدی: قومیت، منازعه قومی، تهدیدات نرم، سیاسی و امنیتی شدن مسائل قومی.

نویسنده: عليرضا آزادي‌خواه

چکیده

مفهوم جنگ نرم که در مقابل جنگ سخت مورد استفاده واقع می‌شود دارای تعریفی واحد که مورد پذیرش همگان باشد نیست و تا حدی تلقی و برداشت افراد، جریان‌ها و دولت‌های گوناگون از جنگ نرم متفاوت است. کشور ما به دلیل برخورداری از فرهنگ و تمدن کهن ایرانی‌ـ اسلامی، اصالت نژادی، وسعت سرزمینی، کمیت و کیفیت جمعیت، اقتدار سیاسی و نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی، التزام به نظریة ولایت فقیه الگویی مترقی و متعالی برای کشورهاي اسلامی و عاملی مهم در بیداری و خیزش ملت‌های اسلامی منطقه است. بنابراین غرب و در رأس آنها امریکا کانون حملات نرم و براندازنة خود را متوجة ایران اسلامی کرده‌اند و در کنار تحمیل هشت سال جنگ، کودتاهای گوناگون، حمایت از گروه‌های ضد‌انقلابی و اغتشاش در کشور، از انواع روش‌های جنگ نرم در حوزه‌های گوناگون از جمله سینما، تئاتر، رمان و ادبیات داستانی‌، شعر، رسانه‌های دیجیتالی، عرفان‌های دروغین بهره برده‌اند.
واژگان کلیدی: جنگ، جنگ نرم، جنگ رسانه‌ای.

نویسنده: احسان‌اله نیک‌آیین

چکیده

با بروز بحران‌های پس از انتخابات اخیر در کشور، ناگهان مداخله رسانه‌ای خارجی‌ها وارد فاز عملیاتی تازه‌ای گردید که تا این زمان نه دست‌اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران و نه دشمن آن را تجربه نکرده بودند. با توجه به این که اکثر مطالعات صورت گرفته بر روی عملکرد و تحلیل رفتار دشمن متمرکز شده است که البته کاری صواب است، این مقاله به دنبال این است تا با ارائه تصویری از ماهیت انسان ایرانی نحوه تأثیرگذاری رسانه بر ایرانیان را نشان دهد و سپس پیشنهادهایی برای کاهش تأثیرگذاری رسانه‌های خارجی بر ایرانیان را پیشنهاد کند. برای نیل به این هدف با تکیه بر مطالعات بومی صورت گرفته ابتدا مدلی برای ماهیت انسان ایرانی ارائه می‌گردد. سپس بهترین راه تأثیرگذاری بر این انسان پیشنهاد می‌شود و سپس راه‌هایی برای مقابله با این تأثیرگذاری با تکیه بر مطالعات دیپلماسی عمومی پیشنهاد می‌شود. انسان ایرانی تحت تعالیم الهی، انسانی چند بُعدی است و در او ودیعه‌های خداوند، خلاقیت و عقلانیت، به دلیل عدم دستکاری توسط بشر در جای خود مانده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. سیاست‌گذاران حوزه‌های رسانه‌ای نیز باید با تحلیل عملکرد دشمن از ایجاد اعوجاج در این تعادل جلوگیری کنند. شاید مهم‌ترین روش مقابله با رسانه‌های خارجی این نکته مهم باشد. چرا که رسانه‌های خارجی با ایجاد التهاب و هیجانات کاذب تلاش می‌کنند تا در یک مرحله به بحران دامن بزنند و پس از کاهش التهاب‌ها با عقلانیت ابزاری خود بیش از اندازه نظام را برای پاسخ‌گویی به انتظارات عمومی ناتوان جلوه دهند. راه مقابله با این ترفندها از ایجاد مدلی برای تأثیرگذاری بر انسان ایرانی می‌گذرد که ما در تلاش برای تبیین آن هستیم.
واژگان کلیدی: ماهیت انسان، رسانه، دیپلماسی عمومی.

گزارشگر: شانتی کالاثی/ فرزاد رستمی

اشاره

دیپلماسی عمومی که به دنبال پایان جنگ سرد اهمیت خود را از دست داده بود، بار دیگر به مسئله‌ای بسیار پراهمیت برای سیاست‌مداران، محققان و مسئولان امریکایی تبدیل شده است. به ویژه پس از حملات 11 سپتامبر 2001، دیپلماسی عمومی امریکا به ناچار به یکی از ابزارهای اصلی در دستگاه سیاست خارجی این کشور ارتقا یافت. با وجود این، علیرغم اینکه منابع و توجهات امریکا در جهت تقویت استراتژی دیپلماسی عمومی آن بسیج شده‌اند، اما اجماع اندکی در خصوص مسائل اصلی، راه‌حل‌های مؤثر و کارآمد و شاخصه‌ها و معیارهای سیاست‌های صحیح وجود دارد. در گزارشی که در سپتامبر 2005 توسط مرکز تحقیقاتی کنگره امریکا در خصوص دیپلماسی عمومی تهیه شد 29 مقاله که در این موضوع نگارش یافته‌ بود مورد بررسی قرار گرفت و پیشنهادات و توصیه‌ها و همچنین دیدگاه‌های رایجی که دربارة این مسئله وجود داشت گردآوری شد. این پیشنهادات و توصیه‌های رایج شامل مواردی نظیر نیاز به تنظیم یک استراتژی کلان، سازماندهی دوبارة دیپلماسی عمومی در کاخ سفید و یا وزارت امور خارجه این کشور، افزایش نقش سفارتخانه‌ها و همکاری‌های بین‌سازمانی، بهبود منابع مالی و انسانی، همچنین آموزش‌های تخصصی و افزایش نظارت‌ها بود.این مسائل و مسائل دیگری از این دست در میزگردی که دربارة دیپلماسی عمومی و خاورمیانه در 13 و 14 آگوست 2005 در مؤسسه آسپن  در شهر آسپن واقع در ایالت کلورادو برگزار شد مورد بحث و بررسی قرار گرفتند. این میزگرد که در آن افرادی برجسته از حوزه‌های تجارت، حکومت، رسانه، دانشگاه و سازمان‌های غیردولتی  حضور داشتند در پی مشخص نمودن اهداف، استراتژی‌ها و گام‌های عملی بود که امریکا باید در جهت دیپلماسی عمومی در خاورمیانه بردارد. در پایان جلسه گروه شرکت‌کننده چندین پیشنهاد و همچنین رویکرد جدید در خصوص دیپلماسی عمومی امریکا در این منطقه ارائه کردند. فصلنامة عملیات روانی امیدوار است بررسی پیشنهادات و توصیه‌های عرضه شده در این نشست، مورد توجه، مداقه و تأمل کارشناسان عملیات روانی و مقابله با تهدیدات نرم دشمن در حوزه‌های نظامی و غیر نظامی جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد.

سید احمد فاطمی‌نژاد

این کتاب کمکی ارزشمند به فهم رو به رشد انسان از شیوه‌هایی است که با آن دربارة جنگ، نسل‌کشی و سایر جرائم علیه بشریت سخن گفته می‌شود. این کتاب باعث می‌شود تا سؤال کنیم اگر به جای رفتار غیرانسانی و شیطانی به رفتار واقع‌گرایانه در دشمنی‌ها و منازعاتمان تشویق شویم چه اتفاقی ممکن است رخ دهد.